آمدن شاه موبد از روم و رفتن به دز اشکفت دیوان نزد ویس

فخرالدین اسعد گرگانی / ویس و رامین

چو شاه اندر سفر پیروزگر گشت

به پیروزی و کام خویش بر گشت

سراسر ارمن و ارّان گرفته

چو پاژ از قیصر و خاقان گرفته

شهانش زیر دست و او زبر دست

هم از شاهی هم از شادی شده مست

سپهرش جای تاج و جای پیکر

زمینش جای تخت و جای لشکر

ز تاجش رخنه دیده روی گردون

ز رختش کوه گشته روی هامون

ز بخت خویش دیده روشنایی

ز شاهان برده گوی پادشایی

ز هر شاهی و هر کضور خدایی

به در غاهش سپاهی یا نوایی

به بند آورده شاهان جهان را

به پیروزی که من شاهم شهان را

چو شاهنشاه شد در مرو خرم

پدید آمد به جای سور ماتم

کجا گفتار زرین گیس بشنود

دلش پر تاب گشت و مغز پر دود

ز کین دل همی جوشید بر جای

زمانی دیر و آنگه جست برپای

نقیبان را به سالاران فرستاد

یکایک را ز رفتن آگهی داد

پس آنگه کوس گران شد به در گاه

کهو مه را ز رفتن کرد آگاه

تبیره بر در خسرو فغان کرد

که چندین راه شاها چون توان کرد

همیدون نای روبین شد غریوان

بران دویار در اشکفت دیوان

همی دانست گفتی حال رامین

که او را تلخ گردد عیش شیرین

شه شاهان همی شد کین گرفته

شتاب کشتن رامین گرفته

سپاهی نیمی از ره نارسیده

به سختی راه یکساله بریده

دگر نیمه کمرهاناگشاده

کلاه راه از سر نا نهاده

به ناکامی همه باوی برفتند

ره اشکفت دیوان بر گرفتند

یکی گفتی که ره مان ناتمامست

کنون این ره تمامی راه رامست

یکی گفتی همیشه راهواریم

که رامین را ز ویسه باز داریم

یکی گفتی که شه را ویس بدتر

به خان اندر ز صد خاقان و قیصر

همی شد شاه با لشکر شتابان

چو ابر و باد در کوه و بیابان

به راه اندر چو دیوی گرد لشکر

کشیده از ژمین بر آسمان سر

ز دیده دیدبان از دز نگه کرد

سیه ابری بدید از لشکر و گرد

سپهبد زرد را گفتند ناگاه

همی آید به پیروزی شهنشاه

خروش و بانگ و غلغل در دز افتاد

چنان کاندر درختان اوفتد باد

پذیره نا شده او را سپهبد

به در گاهش در آمد شاه موبد

شتابان تر به راه از تیر آرش

دو چشم از کین دل کرده چو آتش

چو بر در گاه روی زرد را دید

ز کین زرد روی اندر هم آورد

بدو گفت ای دلم را بدترین درد

مرا اندر جهان دادار داور

رهاناد از شما هر دو برادر

به هنگام وفا سگ از شما به

بود با سگ وفا و با شما نه

شما را چون همی گوهر سرشتند

ندانم کز کدام اختر سرشتند

یکی در جادوی با دیو همبر

یکی از ابلهی با خر برابر

یو با گاوان به گه پایی سزایی

چگونه ویس را از رام پایی

سزاوارم به هر دردی که بینم

چو گاوی را به دزداری گزینم

تو از بیرون نشسته در ببسته

درون رامین به کام دل نشسته

تو پنداری که کاری نیک کردی

به کار من بسی تیمار خوردی

ز نادانی که هستی می ندانی

که رامین بر تو می خندد نهانی

تو از بیرون نشسته بانگ داران

به خانه او نشسته شاد خواران

جهان آنگاه گشته تو نه آگاه

به چون تو کس دریغ آید چنین گاه

سپهبد زرد گفت ای شاه فرخ

به شادی آمدی زین راه فرخ

مکن غمگین به یافه خویشتن را

مده در خویشتن راه اهرمن را

تو شاهی آنچه دانی یا ندانی

ز نیکی و بدی گفتن توانی

مثل شد در زبان هفت کضور

شهان دانند باز ماده از نر

کجا شاهان جهان را پیشگاهند

نترسند و بگویند آنچه خواهند

اگر چه آنچه تو گفتی یقین نیست

که یارد مر ترا گفتن چنین نیست

تو بر جانم همی بندی گناهی

مرا در وی نبوده هیچ راهی

تو رامین را ز پیش من ببردی

چه دانم کاو چه کرد و تو چه کردی

نه مرغی بود کز پیشت بپرید

جهانی را به پروازی بدرید

نه تیریبد بدین دز چون بر آمد

بدین در های بسته چون در آمد

ببین مهرت بدین در های بسته

بدو بر گرد یکساله نشسته

دزی کش کوه سنگین باره روبین

دروبند آهنین و مهر زرین

به هر راهی نشسته دیدبانان

به هر بامی نشسته پاسبانان

اگر رامین هزاران چاره دانست

چنین درها گشادن چون توانست

کرا باور فند هر گز که رامین

گشاید بندهای بسته چونین

گر یان درهای بسته بر گشادند

دگر ره مهر تو چون بر نهادند

مکن شاها چنین گفتار باور

خرد را کن درین اندیشه داور

مگو چیزی که در دانش نگنجد

خرد او را به یک جو بر نسنجد

شهنشه گفت زردا چند گویی

ز بند در بهانه چند جویی

چه سود از بندسخت و استواری

چو تو با او نکردی هوشیاری

به دزها بر نگهبانان هشیار

بسی بهتر ز قفل و بند بسیار

اگر چه هست والا چرخ گردان

شهاب او را نگهبان کرد یزدان

ببستی خانه را از بیش درگاه

سپرده جای خویشت را به بدخواه

چه سود این بند اگرچه دل پسندست

که بی شلوار خود شلوار بندست

چه بندی مند شلوارت به کوشش

که بی شلوار ازو نایدت پوشش

چه سود ار در ببستم مهر کردم

که چون تو سست رایی را سپردم

هر آن نامی که من کردم به یک سال

سراسر ننگ من کردی بدین حال

سرایی بود نامم بوستان رنگ

سیه کردی در و دیوارش از ننگ

چو لشتی دل گرانی کرد با زرد

کلید در گه از موزه بر آورد

بدو افگند گفتا بند بگشای

که نه زین بند سود آمد نه زین جای

شده از جرس درها دایه آگاه

شنید آواز گفتار شهنشاه

به پیش ویس بانو تاخت چون باد

ز شاهنشه مرو را آگهی داد

بدو گفت اینک آمد شاه موبد

ز خاور سر بر آورد اختر بد

از ابر غم جهان شد برق آزار

ز کوه کین در آمد سیل تیمار

هم اکنون اژدهایی تند بینی

که با وی جادوی را کند بینی

هم اکنون آتشی بینی جهان سوز

که بادودش جهان را شب بود روز

چو در ماندند ویس و دایه از چار

فرو هشتند رامین را به دیوار

بشد رامین دوان بر کوه چون غرم

روانش پر نهیب و دل پر از گرم

خروشان بیدل و بی صبر و بی جفت

دوان در کوهها با دل همی گفت

چه خواهی ای قصا از من چه خواهی

که کارم را نیاری جز تباهی

همی خواهیکه با بختم ستیزی

به تیغ هجر خون من بریزی

گهی جان مرا سختی نمایی

گهی عیش مرا تلخی فزایی

چو تیرانداز شد گشت زمانه

فراقش تیر و جان من نشانه

قرارم چون شکسته کارواینست

روانم چون کشفته دودمانیست

بدم بر گاه دی چون شهر یاران

کنون غرمی شدم بر کوهساران

صدو چشمم ابر بارندست بر کوه

فتاده بردلم صد گونه اندوهص

بنالم تا ز پیشم بتر کد سنگ

بگریم تا شود سنگ ارغوان رنگ

بنالد کبگ با من گاه شبگیر

تو گویی کبگ بم گشستست و من زیر

نباشد با خروشم رعد همبر

که آن از دود خیزد این از آذر

نباشد با دو چشمم ابر همتا

که آن قطره ست و این آشفته دریا

صمرا دل بود و دلبر هر دو در بر

کنون نه دل بماندستم نه دلبرص

صچنان کاری بدین خوبی چنین گشت

تو گویی آسمان من زمین گشتص

بهاران بود آن خوش روزگارم

نیابم بیس در گیتی قرارم

چو رامین رفت لختی بر سر کوه

دو چشمم از گریه چون میغ از بر کوه

غم هجران و یاد دلربایش

فروبستند گویی هر دو پایش

نبودش هیچ چاره جز نشستن

زمانی بر دل و دلبر گرستن

کجا چون دیده ریزد اشک بسیار

گشاده گردد از دل ابر تیمار

نه بینی کابر پیوسته بر آید

چو باران زو ببارد بر گشاید

به هر جایی که بنشست آن و فاجوی

همی راند از سرشک دیدگان جوی

به تنهایی سخنهایی سرایان

که گویند آن سخن مهر آزمایان

همانا دلبرا حالم ندانی

که چون تلخست بی تو زندگانی

چنانم در فراقت ای دلارام

که بر من می بگرید کبگ در دام

که زیرا مستمند و دل فگارم

وز احوال تو آگاهی ندارم

ندانم چه نهیب آمد به رویت

چو سختی دید جان مهر جویت

مرا شاید که باشد درد و آزار

مبادا مر ترا خود هیچ تیمار

فدای روی خوبت باد جانم

فدای من سراسر دشمنانم

مرا با جان برابر گشت مهرت

که بر جانم نگاریده ست چهرت

اگر خوبیت یک یک بر شمارم

سر آید زان شمردن روزگارم

اگر گریم مرا گریه سزا شد

که چونان خوب رو از من جدا شد

به صد لابه همی خواهم ز دادار

نمانم تا ترا بینم دگر بار

و لیکن چون ز تو تنها بمانم

نپندارم که تا فردا بمانم

چو ویس دلبر از رامین جدا ماند

تو گویم در دهان اژدها ماند

چو دیوانه دوید اندر شبستان

زنان دو دست سیمین بر گلستان

گه از روی نگارین گل همی کند

گه از زلف سیه سنبل همی کند

جهان پر مشک و عنبر شد ز مویش

هوا پر دود و آذر شد ز هویش

چو از دل بر کشیدی آذرین هو

روان از سر بکندی عنبرین مو

دز اشکفتش شدی مانند مجمر

در و اتش ز مشک و هم ز عنبر

همی زد مشت بر سینه بی آزرم

همی راند از مژه خونابهء گرم

دلش بد همچو تفند آهن و روی

که گاه کوفتن آتش جهد زوی

هم از دیده رونده سیل گوهر

هم از گردن گسسته عقد زیور

زمین چون آسمان گشته ازیشان

برو گوهر چو کو کبهای رخشان

ز تن بر کنده زربفت بهاری

سیه پوشید جامهء سو کواری

دلش پر درد گشته روی پر گرد

نه از موبدش یاد آمد نه از زرد

همه تیمارش از بهر دلارام

کجا زو دور شد ناگاه و ناکام

چو آمد شاه موبد در شبستان

بدیدش کنده روی چون گلستان

چهل تا جامهء وشی و بیرم

بسان رشته در هم بسته محکم

به پیش ویس بانو او فتاده

هنوز از وی گرهها نا گشاده

نهان گشته ز شاهنشاه دایه

که خود پتیاره را او بود مایه

به خاک اندر نشسته ویس بانو

دریده جامه و خاییده بازو

کمندین گیسوان از سر بکنده

پرندین جامه ها از بر فگنده

همه خاک زمین بر سر فشانده

ز دو نرگس دو رود خون دوانده

شهنشه گفت ویسا دیو زادا

که نفرین دو گیتی بر تو بادا

نه از مردم بترسی نه ز یزدان

نه نیز از بند بشکوهی و زندان

فسوس آید ترا اندرز و پندم

چو خوار آید ترا زندان و بندم

نگویی تا چه باید کرد با تو

بجز کشتن چه شاید کرد بر گو

زبس کت هست در سر رنگ و افسون

چه کو و دز ترا چه ترا دشت و هامون

اگر بر چرخ با این عادت گست

شوی گردد ستاره با تو همدست

ترا نه زخم دارد سود و نه بند

نه زنهار و نه پیمان ونه سوگند

ترا زین پیش بسیار آم

چه پاداش و چه پادافره ننودم

نه از پاداش من رامش پذیری

نه از پادافرهم پرهیز گیری

مگر گرگی همه کس را زیانکار

مگر دیوی ز نیکی گشته بیزار

ز منظر همچو گوهر با کمالی

ز مخبر همچو بشکسته سفالی

بخوبی و لطیفی چون روانی

ز غدر و بی وفایی چون جهانی

دریغ این صورت و دیدار نیکو

بیالوده به چندین گونه آهو

بسی کردم به دل با تو مدارا

بسی گفتم نهان و آشکارا

مکن ویسا مرا چندین میازار

که آزارم هلاکت آورد بار

زندانی بکشتی تخم زشتی

به بار آمد کنون تخمی که کشتی

ندارم بیش ازین در مهرت امید

اگرچه تو نیی جز ماه و خورشید

نجویم بیش ازین با تو مدارا

که گشت آهوت یکسر آشکارا

به چشمم ماه بودی مار گشتی

زبس خواری که جستی خوار گشتی

نجویم نیز مهر تو نجویم

که من نه آهنم نه سنگ و رویم

چه آن روزی که من با تو گذارم

چه آن نفشی که بر آبی نگارم

چه آن پندی که من بر تو بخوانم

چه آن تخمی که در شوره فشانم

اگر هر گز ز گرگ آید شبانی

ز تو آید وفا و مهربانی

اگر تو نوشی از تو سیر گشتم

نهال صابری در دل بکشتم

چنان چون من ز تو شادی ندیدم

ز دیدارت همه تلخی چشیدم

کنم کردار با تو چون تو کردی

خورم ز نهار با تو چون تو خوردی

جنان سیرت کنم از جان شیرین

کجا هر گز نیندیشی ز رامین

نه رامین هر گز از تو شاد باشد

نه هر گز دلت زو او یاد باشب

نه او پیش تو گیرد چنگ و طنبور

نه تو با او نشینی مست و مخنور

نه او با تو نماید رود سازی

نه تو او را نمایی دل نوازی

به جان چندان نهیب آرم شما را

که بر هم دو بندالد سنگ خارا

شمانا دوستی با هم نمایید

مرا دشمنترین دشمن شمایید

هر آن گاهی که با هم عشق بازید

بجز تدییر جان من نسازید

من اکنون بر شما گردانم این کار

دل از دشمن بپردازم به یک بار

اگر رای دل فرزانه دارم

چرا دو دشمن اندر خانه دارم

چه آن کش باشد اندر خانه بدخواه

چه آن کش خفته باشد شیر در راه

چه آن کش دشمنی باشد نگهبان

چه آن کش مار باشد در گریبان

پس آنگه رفت نزد ویس بانو

گرفتش هر دو مشک آلود گیسو

ز تخت شیر پا اندر کشیدش

میان خاک و خاکستر کشیدش

بپیچیدش بلورین بازو و دست

چو دزدان هر دو دستش باز پس بست

پس آنگه تازیانه زدش چندان

ابر پشت و سرین و سینه و ران

که اندامش چو ناری شد کفیده

وزو چون ناردانه خون چکیده

همی شد خونش از اندام سیمین

چو ریزان باده از جام بلورین

ز کافوری تنش شنگرفت می زاد

چنان از کوه سنگین لعل و بیجاد

تنش بسیار جای از زخم چون نیل

روان از نیل خون سرچشمهء نیل

کبودی اندر آن سرخی چنان بود

که گفتی لاله زار و عفران بود

پس آنگه دایه را زان بیشتر زد

کجا زخمش همه بردوش و سر زد

بی آزرمش همی زد تا بمیرد

و یا از زخم چونان پند گیرد

بیفتادند ویس و دایه بیهوش

ز خون اندام ایشان ارغوان پوش

چو بیجاده به نقره بر نشانده

و یا خیری به سوسن بر فشانده

ندانست ایچ کس کایشان بمانند

دگر ره نامهء روزی بخوانند

وزان پس هر دو را در خانه افگند

به مرگ هردوان دل کرد خرسند

در خانه بریشان سخت بسته

جهانی دل به درد هر دو خسته

پس آنگه زرد را از در بیاورد

ز گردانش یکی او را بدل کرد

به یک هفته به مرو شایگان شد

ز غم خسته دل و خستهروان شد

پشیمان گشته بر آزردن جفت

نهانی روز و شب با دل همی گفت

چه دوداست این که از جانم بر آمد

ازو ناگه جهان بر من سر آمد

چه بود این خشم و این آزار چندین

به جنانی که چون جان بود شیرین

اگر چه شاه شاهان جهانم

درین شاهی به کام دشمانم

چرا با دلبری تندی ننودم

که در عشقش چنین دیوانه بودم

چرا ای دل شدستی دشمن خویش

به دست خواش پیش سوزی خرمن خویش

همانا عاسقا با جان به کینی

که با امروز فردا را نبینی

به نادانی کنی امروز کاری

که فردا زو گزد بر دلت ماری

مبادا هیچ عاشق تند و سر کش

که تندی افگنده او را در آتش

چو عاشق را نباشد بردباری

نبیند خرمی از مهر کاری

چرا تندی نماید مهربانی

که از دلدار نشکیبد زمانی

گناه دوست عاشق دوست دارد

ز بهر آنکه تا زو در گذارد

آمدن رامین به دز اشکفت دیوان پیش ویس

مویه کردن شهرو پیش موبد