در بیان حال و منع آنهائی که اهل شرند واز خود بیخبرند و دیگران را احتساب فرمایند

عطار / مظهرالعجایب

بوی سرگین در دماغت هست چست

محتسب گشتی که دینم شد درست

روز مانی احتساب خویش کن

ترک کردار و کتاب خویش کن

گرکنی تو همچو بهمان احتساب

بر سرت آید عذاب بی‌حساب

برگذر زین کار و از آزار خلق

ورنه چون دزدان بیاویزی بحلق

دزد دنیا خود متاعی برده بود

یا زمال اهل دنیا خورده بود

تو کنی رخنه بدین مصطفی

هیچ شرمی می نداری از خدا

تو کنی دلهای مردم را ملول

می نداری شرم از روح رسول

گر نباشد جمله کار تو ریا

در ره این فش از کجا و تو کجا

ای ترا افعال زشت و خلق هم

از تو حق گشته ملول و خلق هم

ای تو با این فسق و دستار بلند

در میان خلق گشته خود پسند

ای گرفته سبحه از بهر ریا

از ریا بگذر تو وبا راه آ

چند گردی بهر آزار کسان

شرم دار از خالق هر دو جهان

دل بدست آر و مجو آزار دل

ز آنکه باشدمخزن اسرار دل

خود نکوتر باشد از صد کعبه دل

ساز دل نیکوتر است از ساز گل

دل بود منزلگه اسرار غیب

گر نمی‌دانی تو راخود نیست عیب

عیب من آنست که گفتم راست را

بشنو ازمن خود یکی درخواست را

ترک آزار دل دانا بکن

تا نیفتی چون درخت از بیخ وبن

هر که آزار دل دانا کند

در دو عالم خویش را رسوا کند

رو مجو آزار دلها بی‌گناه

ورنه باشی در دو عالم رو سیاه

جهد کن دلهای ایشان شاد ساز

تا شود درهای جنّت بر تو باز

رو تو بی‌منّت بدستت آر دل

ز آنکه از منّت بسی باشد خجل

هر که یک دل را بیازارد چو جان

جمله دلها را بیازارد عیان

این چنین کس از بدیها بدتر است

بلکه او خود در جهان چون کافر است

چند گویم من بتو ای هیچکس

هیچ کردی خویش را همچو مگس

ترک کن افعال بد را نیک شو

بر طریق صالحان نیک رو

من چگویم باتو تو خود هیچ کس

در میان خلق گشتی خرمگس

ای که آزردی دل عطار را

من بتوکی گویم این اسرار را

این همه اسرار از دل آمده

باتو گفتن راز مشکل آمده

بعد من گر خوانی این مظهر تمام

زینهارش تو نگهدار از عوام

بود این مظهر چو جوهر ذات بود

وین معانی از صفات ذات بود

رو تو جوهر خوان شو و جوهرشناس

تا بیابی علم معنی بی قیاس

رو تو جوهر دان و مظهر نیز هم

تا نگردی در معانی متّهم

مظهر وجوهر هم از گنج وی است

خود بدست ابلهان رنج وی است

از برای روح احمد جوهرم

و از برای نور حیدر مظهرم

نیک دان و نیکخوان و گوش کن

تا که روشن گرددت سرّ کهن

در جهان بسیار معنا گفته‌اند

درّ اسرار معانی سفته‌اند

از زمان مصطفا تا این زمان

واز زمان آدم آخر زمان

از ولی و شیخ و شاعر تا نجوم

کس ندانسته چو عطّار این علوم

هست او شاگرد حیدر بی‌شکی

تو چه میدانی از اینها خود یکی

نیست چون عطّار مرغی در جهان

زانکه هست او بلبل این بوستان

هیچ میدانی که این دادم ز کیست

وین همه افغان و فریادم ز کیست

بهر آن است تا بدانی خویش را

چند برخود میزنی تو نیش را

خویش را و نیش را بشناس تو

تا شود کارت چو حال من نکو

خویش تو پیراست باراه آردت

نیش تو کفر است گمراه آردت

گر نیابی پیر جوهر پیش آر

وانگهی مظهر چو جان خویش دار

چند گوئی تو به نااهلان سخن

دم نگهدار ومعانی ختم کن

تانگویندت توئی اهل حلول

یا توئی همچون روافض بوالفضول

یا نه دین ناصبی بربوده‌ای

یا نه تو همچون خوارج بوده‌ای

یا بگویند اتّحادی بوده‌ای

یا تو کیش ملحدان بربوده‌ای

گر نگویم راست اینها نشنوم

من بدین مصطفی آسوده‌ام

هرچه گویندم کنمشان منبحل

ز آنکه دارم مهر شاهی را بدل

آنچه او گفتا بگو من گفته‌ام

من بگفت دیگران کی رفته‌ام

گفت دیگر ابلهان قیل است وقال

گفت شاه اولیا حالست حال

قال را در درس مان و حال گیر

تا شوی واصل تودرعرفان پیر

پیر تو شاهست دیگر پیر نیست

در دو عالم همچو او یک میر نیست

نور او از نور احمد تافته

حق بدست قدرتش بشکافته

سرّ ایشان کس نداند جز الاه

این سخن روشن شد از ماهی بماه

قصد من بسیار مردم کرده‌اند

خاطر مسکین من آزرده‌اند

جور بسیار از جهان بر من رسید

جور دنیا راه همی باید کشید

ناصرخسرو ز سرّ آگاه بود

نه چو تو او مرتد و گمراه بود

ناصر خسرو که اندوهی گرفت

رفت و منزل در سر کوهی گرفت

ناصر خسرو بحق پی برده بود

از میان خلق بیرون رفته بود

یار او یک غار بود و تار بود

او بنور و نار حق در کار بود

رو تو در کار خدامردانه باش

وز وجود خویشتن بیگانه باش

تا ببینی مظهر سلطان عشق

وانمائی در جهان برهان عشق

عشق چبود قبلهٔ سلطان دل

عشق چبود کعبهٔ میدان دل

عشق چبود مقصد ومقصود تو

عشق باشد عابد و معبود تو

عشق دارد درجهان دیوانه‌ها

عشق کرده خانمان ویرانه‌ها

عشق باشد تاج جمله اولیا

عشق گفته بامحمّد انّما

عشق گفته با محمّد در شهود

در نهان و آشکارا هرچه بود

عشق گفته با محمّد راز خود

هم از او بشنیده خود و آواز خود

عشق گفته آنچه پنهانی بود

عشق گفته آنچه سبحانی بود

عشق گفته راز پنهانی بما

رو بگو عطّار آن را برملا

عشق گفته رو بگو اسرار من

خود مترسان خویش را ازدار من

عشق گفتا من شدم همراه تو

عشق گفتا من شدم خود شاه تو

عشق گفتا من بتو ایمان دهم

بعد از آنی در معانی جان دهم

عشق گفتا شرع تعلیمت کنم

در طریق عشق تعظیمت کنم

عشق گفتا خود حقیقت آن ماست

وین معانی و بیان در شأن ماست

عشق گوید جملهٔ عالم منم

در میان جان و تن محرم منم

عشق گوید من بجمله انبیا

گفته‌ام راز نهانی بر ملا

عشق گوید اولیا شاگرد من

خواندن درس معانی ورد من

عشق گوید همنشین تو شدم

درس و تکرار و معین تو شدم

عشق گوید غافلی از حال من

از بد ونیک و ازین افعال من

عشق گوید فعل من نیکست و نیک

واندر این دریا نهانم همچو ریگ

عشق گوید تو برو بیهوش شو

پیش عشق او چو من پرجوش شو

عشق گوید غافلی از یار من

گوش کن یک لحظه از اسرار من

عشق گوید گر ز من غافل شدی

خود یقین میدان که بی‌حاصل شدی

عشق می‌گوید منم دریای راز

با توحاضر بوده‌ام من در نماز

عشق گوید که مراخود یاد کن

وین دل غمگین من تو شاد کن

عشق گوید رو ز شیطان دور شو

وانگهی چون جان جانان نور شو

عشق گوید رو بدین شه گرو

وانگهی اسرار حق از شه شنو

عشق گوید که همو مقصود بود

با محمّد حامد ومحمود بود

عشق گوید گر بدانی شاه را

همچو خورشیدی ببینی ماه را

عشق گوید راه او راه من است

همچو عطّاری که آگاه من است

عشق گوید من بعالم آمدم

از برای دید آدم آمدم

عشق گوید گه نهانم گه عیان

من بجسم تو درآیم همچو جان

عشق گوید گر تو می‌خواهی مرا

رو بپوشان جامهٔ شاهی مرا

عشق گوید که لسان غیب من

این کتب را گفته‌ام بی عیب من

عشق گوید که بسی اسرارها

من دراین مظهر بگفتم بارها

عشق می‌گوید که این راز من است

بر سردست شهان باز من است

عشق می‌گوید که با حق راز من

از برون و از درون آواز من

عشق می‌گوید همه حیوان بدند

یک یکی در راه او انسان شدند

عشق می‌گوید که سلطانی کنم

باشه خود سرّ پنهانی کنم

عشق می‌گوید که دیدم رازها

مرغ معنی کرده است پروازها

عشق می‌گوید مدار حق منم

در معانی پود و تار حق منم

عشق می‌گوید نبی بر حق شتافت

زان بقرب حضرت اوراه یافت

عشق می‌گوید ولی بر من گذشت

تیر مهر او ز جان و تن گذشت

عشق می‌گوید علیٌ بابها

روزها گویم بتو زین بابها

عشق می‌گوید که بابم را شناس

وین معانی را بمظهر کن قیاس

عشق گوید چند می‌گویم بتو

سرّ اسرار نهانی تو بتو

عشق می‌گوید علی را می‌شناس

این معانی بشنو و میدار پاس

عشق می‌گوید علی چون روح بود

خود بدریای معانی نوح بود

عشق می‌گوید علی با حق چه گفت

هرچه گفته بود او آخر شنفت

عشق می‌گوید که ای گم کرده راه

می‌طلب از شاه مردان تو پناه

عشق می‌گوید که ایمان نیستت

ز آنکه مهر شاه مردان نیستت

عشق می‌گوید که شاهم اولیاست

با محمّد نور او در انّماست

عشق می‌گوید که علم اوّلین

پیش سلطان جهان باشد یقین

عشق می‌گوید که حق بیزار شد

از کسی کو از یکی با چار شد

عشق می‌گوید که ایمان چار نیست

در درون خود یکی دان چار نیست

عشق می‌گوید که جز یک یار نیست

جز یکی اندر جهان دیّار نیست

یار را یک دان نه یک را چار دان

تا شوی در ملک جان اسراردان

گفتگو بگذار مذهب خود یکی است

گر ندانی یک در ایمانت شکی است

تو براه شرع احمد رو چو من

تا شوی در ملک معنی بی سخن

من لسان الغیب دارم در زبان

زان لسان الغیب خوانندم عیان

تو لسان الغیب را نشنیده‌ای

ز آن طریق جاهلان بگزیده‌ای

رو براه مظهر و مظهر بخوان

تاشوی درمظهر من راز دان

مظهر و جوهر از این دریا بود

گه نهان گشته گهی پیدا بود

ای نهان و آشکارا جمله تو

در عیان مرد دانا جمله تو

حدیث دیگر در آتش رفتن جناب ابوذر در حضور حضرت مولی الموالی علیه و آله السلام

تمثیل در بیان آنکه استعداد و قابلیت ضایع نماند هر کجا باشد و طلب هدایت نماید هر کجا بیابد